جابر انصاری و ماجرای یک انتساب نادرست
در سیر پر فراز و نشیب تاریخ اسلام، گاه یک عبارت کوتاه می‌تواند تصویری کامل از یک شخصیت را دگرگون سازد. نسبت دادن جمله‌ی «یا مذلّ المؤمنین» به جابر بن عبدالله انصاری در ماجرای صلح امام حسن علیه‌السلام، از همین دست اتهام‌هاست. بررسی دقیق منابع نشان می‌دهد که چنین انتسابی هیچ پشتوانه‌ای در منابع معتبر شیعه ندارد و در آثار بزرگانی همچون نوشته‌های شیخ مفید و شیخ طوسی، سکوتی آشکار درباره آن دیده می‌شود. این سکوت، خود نشانه‌ای است که ما را به سوی ساختگی بودن این نقل در دوره‌های متأخر رهنمون می‌سازد. حتی پاسخ دفتر برخی مراجع تقلید نیز تصریح می‌کند که چنین روایتی وجود ندارد [۱].
معترضان واقعی چه کسانی بودند؟
فضای اجتماعی پس از صلح امام حسن علیه‌السلام، آمیخته با اندوه و سرگردانی بود. برخی یاران، از سر دلسوزی اما با نگاهی سطحی، زبان به اعتراض گشودند. تاریخ‌نگاران این اعتراض‌ها را به شخصیت‌هایی چون حجر بن عدی، سلیمان بن صرد خزاعی و قیس بن سعد نسبت داده‌اند [۲]. حتی نقل شده که سفیان بن ابی لیلی چنین سخنی گفته و امام مجتبی علیه‌السلام پاسخی کوبنده به او داد [۳]. تمایز مهم اینجاست که هیچ یک از این اعتراض‌ها به جابر مربوط نبوده است. نسبت دادن این عبارت به جابر، همان چیزی است که قدرت‌های سیاسی اموی از آن برای تخریب چهره‌ی یاران وفادار اهل بیت بهره گرفتند. جعل چنین نقل‌هایی، کوششی بود برای نشان دادن جامعه شیعی به عنوان جمعی پراکنده و بی‌وفا.
حرمت امامت و سنگینی اهانت
برای فهم عمق ماجرا باید به جایگاه امامت در کلام شیعه بازگشت. امام، حجت الهی بر زمین است و تصمیم او جلوه‌ای از حکمت خداوند. صلح امام حسن علیه‌السلام همانند پیمان حدیبیه، در ظاهر پرسش‌برانگیز اما در باطن حکیمانه بود. به همین دلیل، هرگونه اهانت به امام، نه خطایی کوچک، که جرمی بزرگ و در حکم ارتداد به شمار می‌رود [۴]. قانون مجازات اسلامی نیز این جرم را با شدیدترین کیفرها مورد توجه قرار داده است [۵]. از این منظر، انتساب چنین کلامی به جابر، نه تنها بی‌پایه‌ی تاریخی، که با شخصیت ایمانی و معرفتی او ناسازگار است. چگونه می‌توان باور کرد راوی حدیث لوح، حدیث غدیر و حدیث ثقلین [۶]، زبان به جسارت نسبت به امامی بگشاید که نامش در همان روایات به عنوان حجت الهی ذکر شده است؟
نتیجه‌گیری؛ جابر بن عبدالله انصاری
بررسی این اتهام تاریخی نشان داد که:
۱. روایت نسبت داده شده به جابر در منابع معتبر وجود ندارد و ساختگی است.
۲. اعتراض‌ها به صلح امام حسن علیه‌السلام به افراد دیگری بازمی‌گردد
۳. اهانت به امام، جرمی بزرگ و ناسازگار با شخصیت جابر است
۴. جابر انصاری در آیینه تاریخ، نه چهره‌ای مشوش، بلکه تصویری روشن از وفاداری، روایت‌گری و پاسداری از میراث اهل بیت است.
پی‌نوشت
[1] سید علی حسینی میلانی، «المجیب – آیا در جایی از تاریخ ذکر شده که بعد از صلح امام حسن علیه السلام با معاویه، جابر بن عبدالله انصاری به امام گفته باشد یا مذل المومنین؟»، دسترسی در: https://almojib.com/fa/question/1567175، 28 مرداد 1404.
[2] احمد بن داود دینوری، الأخبار الطوال، ج 1، ص 326.؛ باقر شریف قرشی، حياة الإمام الحسن بن علي عليهما السلام: دراسه و تحلیل، ج 2، ص 265-274، دسترسی در: https://noorlib.ir/book/info/935.
[3] باقر شریف قرشی، حياة الإمام الحسن بن علي عليهما السلام: دراسه و تحلیل، ج 2، ص 269 دسترسی در: https://noorlib.ir/book/info/935.
[4] سید حسین هاشمی، «جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقی «اسلام» و «کامن لا»»، رواق اندیشه، ج 2، ش. 1، 1 مرداد 1380، ص 92–110.
[5] کریمی، «توهین به مقدسات و مجازات های قانونی»،، 23 بهمن 2022.
[6] محمد بن یعقوب کلینی، الکافي، ج 1، ص 527 و 528.؛ عبدالحسین امینی الغدیر، ج 1، ص 94 و 95؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، ج 1، ص 414؛ محمد بن علی ابن‌شهرآشوب، المناقب، ج 2، ص 34.
فهرست منابع
کتاب:
1. ابن اثیر، علی بن محمد. اسد الغابة فی معرفة الصحابة، با دار الفکر. مکتب البحوث و الدراسات، ج 1، بیروت لبنان، دار الفکر، 1384.
2. ابن سعد، محمد بن سعد. الطبقات الکبری، با محمد عبد القادر عطا، بیروت، لبنان، دار الکتب العلمية، 1410.
3. ابن هشام، عبد الملک. السیرة النبویة، بیروت، لبنان، دار المعرفة، بی‌تا.
4. ابن‌بابویه، محمد بن علی. علل الشرائع، با محمد صادق بحر العلوم، جامع الاحادیث 3.5، قم، ایران، المکتبة الحيدرية | مکتبة الداوري، 1385.
5. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. المناقب، ج 1، قم ایران، علامه، بی‌تا.
6. استرآبادی، محمد بن علی. منهج المقال في تحقیق أحوال الرجال، با مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ج 1، قم ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، 1380.
7. امینی، عبدالحسین و همکاران. الغدیر، ج 1، تهران ایران، بنياد بعثت. مرکز چاپ و نشر، 1387.
8. بلاذری، احمد بن یحیی. … جمل من أنساب الأشراف، ج 1، بیروت لبنان، دار الفکر، 1417.
9. دینوری، احمد بن داود. الأخبار الطوال، ج 1، بیروت لبنان، دار الکتب العلمية، 1421.
10. صفار، محمد بن حسن. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، ج 1، قم ایران، کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، 1363.
11. طبری، محمد بن جریر. تاریخ الأمم و الملوک، با محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، لبنان، دار التراث، بی‌تا.
12. طوسی، محمد بن حسن. الأمالي، با بنیاد بعثت. واحد تحقیقات اسلامی، ج 1، قم ایران، دار الثقافة، 1372.
13. ———. مصباح المتهجد، ج 1، بیروت لبنان، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1425.
14. عمادالدین طبری آملی، محمد بن علی. بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج 1، نجف اشرف عراق، المطبعة الحيدرية، 1342.
15. قرشی، باقر شریف. حياة الإمام الحسن بن علي عليهما السلام: دراسه و تحلیل، ج 1، بیروت لبنان، دار البلاغة، 1413.
16. کشی، محمد بن عمر. اختیار معرفة الرجال، با مهدی رجایی و همکاران، جامع الاحادیث 3.5، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، بی‌تا.
17. کلینی، محمد بن یعقوب. الکافي، الکافي، ۸ ج، تهران، ایران، دار الکتب الإسلامیة، 1363.
مقاله مجله تخصصی:
18. محمدی جعفری، رسول و زهرا رضایی. «روایات اعتراض امام حسین 7 به صلح امام حسن 7 در ترازوی نقد»، فصلنامه علمی علوم حدیث Ulum-i Hadth، جلد 22، ش 85، 22 بهمن 2017، صص 97–120.
19. هاشمی، سید حسین. «جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقی «اسلام» و «کامن لا»»، رواق اندیشه، جلد 2، ش 1، 1 مرداد 1380، صص 92–110.
صفحه وب:
20. «جابر بن عبداللّه انصاری – ویکی فقه»، دسترسی در: https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%91%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C#foot-main167، 29 مرداد 1404.
21. حسینی میلانی، سید علی. «المجیب – آیا در جایی از تاریخ ذکر شده که بعد از صلح امام حسن علیه السلام با معاویه، جابر بن عبدالله انصاری به امام گفته باشد یا مذل المومنین؟»، دسترسی در: https://almojib.com/fa/question/1567175، 28 مرداد 1404.
22. «ستیز معاویه با امام حسن (ع) – پرسمان»، دسترسی در: https://www.porseman.com/article/%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D8%B2-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%8A%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%28%D8%B9%29/57442، 29 مرداد 1404.
پست بلاگ:
23. کریمی. «توهین به مقدسات و مجازات های قانونی»، وکیل شاه مرادی -۷۵۹ ۳۹ ۳۹ ۰۹۱۲(بلاگ)، 23 بهمن 2022.
