چهاردیواری اختیاری

باور رایجی که نیاز به بازخوانی دارد

سال‌هاست که جمله‌ی «چهاردیواری اختیاری» ورد زبان‌هاست. بسیاری از ما آن را دلیلی بر آزادی مطلق در خانه می‌دانیم؛ خانه‌ای که مرزهایش را دیوارها مشخص کرده‌اند. اما آیا این برداشت در زندگی امروز و با معیارهای دینی درست است؟

خانه‌های سنتی با حیاط‌های بزرگ و دیوارهای بلند ساخته می‌شدند. مرز میان درون و بیرون روشن بود. اما امروز در آپارتمان‌ها، دیوارها نازک اند و صداها به‌راحتی عبور می‌کنند. پنجره‌ها رو به‌روی هم باز می‌شوند و نگاه‌ها بی‌خبر به خانه‌ها سرک می‌کشند. در چنین شرایطی، «چهاردیواری اختیاری» دیگر به معنای اختیار مطلق نیست، بلکه نیازمند بازتعریف است.

آزادی فردی و مرزهای آن

هیچ‌کس تردید ندارد که آزادی فردی یک حق است. اما این حق تا جایی ارزشمند است که آرامش دیگران را خدشه‌دار نکند. کسی نمی‌تواند در خانه‌اش صدای موسیقی را آن‌قدر بلند کند که شبِ همسایه را بی‌خواب سازد. یا روی بالکن رفتاری داشته باشد که نگاه‌های ناخواسته را به دردسر بیندازد.

دین نیز آزادی مطلق در خانه را نمی‌پذرید. دین بر حرمت مومن تأکید دارد؛ حرمت یعنی آرامش، احترام و پرهیز از آزار. بنابراین خانه قلمرویی آزاد است، اما آزادی در آن باید با مسئولیت اجتماعی همراه باشد.

یک مثال ساده

ظهر تابستان است. خانواده‌ای در طبقه سوم تصمیم می‌گیرند جشن تولدی کوچک برای فرزندشان بگیرند. اما صدای بلند موسیقی و خنده‌ها تا نیمه‌شب ادامه دارد. برای خودشان لحظاتی شیرین ساخته‌اند، اما همسایه‌ی سالمند طبقه دوم شب را با سردرد و بی‌خوابی به صبح رسانده است.

هر دو طرف حق دارند: یکی شادی می‌خواهد و دیگری آرامش. حل این تعارض تنها با پذیرش این واقعیت ممکن است که چهاردیواری اختیاری به معنای آزادی بی‌حد نیست؛ بلکه به معنای استفاده درست از اختیار در کنار حفظ حقوق دیگران است.

احکام شرعی و زندگی آپارتمانی

نکته جالب اینجاست که فقه اسلامی هم برای چنین موقعیت‌هایی حکم دارد. از صداهای مزاحم گرفته تا استفاده از فضاهای مشاع و حتی پوشش در برابر پنجره‌ها، همگی موضوعاتی‌اند که در متون دینی بررسی شده‌اند.

بسیاری گمان می‌کنند احکام فقط به نماز و روزه محدود می‌شود، در حالی‌که بخش مهمی از آن‌ها به زندگی اجتماعی مربوط است. دقیقاً به همین خاطر، مدرسه تعالی دوره «احکام آپارتمان‌نشینی» را طراحی کرده است؛ دوره‌ای که استاد محمدی‌نژاد با زبانی روشن و کاربردی در آن به بیان همین احکام شرعی مرتبط با زندگی آپارتمانی می‌پردازد. دانستن این ظرایف، نه تنها از تنش‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه همسایگی را از یک اجبار ناخواسته به تجربه‌ای انسانی‌تر تبدیل می‌سازد.

جمع‌بندی

«چهاردیواری اختیاری» اگر به معنای آزادی بی‌حد باشد، بیشتر شبیه یک توهم است. خانه حریم امن است، اما این امنیت تنها با رعایت حقوق دیگران معنا پیدا می‌کند. آزادی فردی وقتی ارزشمند است که با مسئولیت اجتماعی همراه شود.

در زندگی آپارتمانی امروز، بازخوانی این مفهوم ضروری است. باید بپذیریم که دیوارهای مشترک ما را به یکدیگر پیوند می‌زنند و اختیارمان تنها تا جایی معنا دارد که به همسایه‌مان آسیب نرساند.