تحریر الوسیله

آیا تا به حال احساس کرده‌اید که بزرگترین وظیفه و توشه شما برای قیامت، در میان انبوهی از مفاهیم اخلاقی و عرفانی گم شده است؟ در منظومۀ اعتقادی ما، کتاب رسالۀ عملیه را می‌توان اخلاقی‌ترین و عرفانی‌ترین کتابی دانست که با عمل به واجبات و مستحبات، انسان را به بالاترین درجات می‌رساند و می‌تواند عالم و کل دنیا را اداره کند. عمل به احکام شریعت، از کوچک‌ترین جزئیات زندگی تا بزرگترین شئون حکومتی، نیازمند حجت شرعی است. بدون حجت، عمل شما حتی اگر در ظاهر صحیح باشد، باطل خواهد بود؛ زیرا عمل صحیح، تنها عملی است که از حجت صادر شده باشد. این فقه اصغر، همان مسیر ایجاد نورانیت و بصیرتی است که در سرتاسر جهان مورد نیاز است و تنها راهی است که به یقین به فراغت ذمه می‌رسیم.

دوره تحریر الوسیله با تدریس حجت‌الاسلام امینی خواه، یک سلسله مباحث عمیق حوزوی است که بر مبنای شرح کتاب شریف تحریر الوسیله حضرت امام خمینی (ره) پایه‌گذاری شده است. رویکرد ما نه فقه استدلالی است و نه نیمه استدلالی. تمرکز اصلی بر مرحلۀ اول فقه، یعنی آشنایی با مسائل فقهی و احکام شرعی است. ما در این جلسات به صورت شفاف و روشن و با زبان غیرفنی، جزئیات احکام را حل می‌کنیم تا فرهنگ رساله خوانی و آشنایی با احکام در خانواده‌ها شکل گیرد. محورهای اصلی دوره شامل باب اجتهاد و تقلید و بخش مهمی از باب طهارت (شامل احکام تخلی، آب‌ها و نجاسات) است که مسائل کثیرالابتلا و روزمره را پوشش می‌دهد. این برنامه در تلاش است تا فرهنگ تقوا و بصیرت فقهی را به ارمغان آورد و شرکت‌کنندگان را از سرگردانی و وسواس در مسائل شرعی نجات بخشد.

اهداف کاربردی

این دوره با هدف برطرف کردن نیازهای مبرم مکلفین و افزایش دقت در انجام وظایف شرعی طراحی شده است. اولین هدف، تمرین فن مسئله‌دانی است؛ اینکه مکلف بتواند دقیقاً از رسالۀ مرجع تقلیدش بفهمد که فتوا چیست و آن را از عبارات فنی مانند «احتیاط واجب»، «احوط» و «اقوا» تفکیک کند، که این خود یک فن و حرفۀ مستقل محسوب می‌شود و عموم متشرعه در آن ضعف دارند. دوره به شما کمک می‌کند تا حجت شرعی اعمال روزمره‌تان را احراز کنید، به‌ویژه برای اعمالی که در گذشته بدون تقلید صحیح انجام شده‌اند؛ در این حالت اگر عمل موافق واقع، احتیاط یا فتوای مجتهد مجاز باشد، حکم صحت دریافت می‌کند و دیگر نیازی به اعاده یا قضای آن اعمال نیست. همچنین، این دوره با بررسی شرایط مرجعیت (عالم، مجتهد، عادل، ورع و...) و راههای احراز اجتهاد و اعلمیت، ابزارهای لازم برای تشخیص فقیه شایسته تقلید را فراهم می‌سازد، که این احراز می‌تواند از طریق اطمینان حاصل از شهرت فراگیر و تجربه شخصی یا از طریق شهادت دو عادل اهل خبره محقق شود. در بخش طهارت، دوره با توضیح دقیق آب کر (تقریباً ۳۸۴ کیلوگرم)، قوانین تنجس آب مطلق و آب مضاف، و قواعد استبراء، مانع از افراط و تفریط در مسائل شرعی می‌شود تا اعمال عبادی با یقین و آرامش انجام پذیرد و از معاملۀ باطل اجتناب گردد.

مخاطبان دوره

عموم متشرعه و مردم متدین: کسانی که خواهان انجام اعمال خود بر اساس حجت شرعی و یقین به فراغت ذمه هستند و به‌دنبال فهم دقیق مفاهیم رساله عملیه می‌باشند.
طلبه‌ها و دانشجویان علوم دینی: افرادی که به‌دنبال کسب ملکۀ مسئله‌دانی و قوۀ تطبیق در مسائل فقهی هستند و می‌خواهند مباحث را در مقام احکام عملی و کاربردی فرا بگیرند.
پدران و مادران: برای عمل به وظیفۀ شرعی خود در ارشاد و راهنمایی فرزندان تازه به سن تکلیف رسیده خود در انتخاب مرجع و انجام صحیح تکالیف.
وکلا، اوصیا و متولیان امور: برای درک وظیفه شرعی خود در اجرای امور محوله‌شده بر اساس تقلید موکل (نه تقلید شخصی)، به‌ویژه در تصرف در اموال قُصر و اوقاف یا اجرای ایقاعات (مانند طلاق).
جوانان و افراد قریب‌الاجتهاد: کسانی که هنوز به قوۀ اجتهاد نرسیده‌اند و باید بین تقلید یا احتیاط مسیر خود را انتخاب کنند و از شبهات ناشی از جاهل مقصر بودن رهایی یابند.
مسلمانان مقیم کشورهای دیگر: افرادی که با چالش‌هایی مانند احراز تذکیه (ذبح شرعی) گوشت در بازار کفار مواجه هستند یا در معرض نجاسات مختلف (مانند موی کافر در سالن‌های آرایش) قرار دارند.

دستاوردهای یادگیری دوره

پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره تحریر الوسیله، شرکت‌کنندگان به احکام شرعی ضروری خود در دو باب مهم اجتهاد/تقلید و طهارت علم تفصیلی خواهند داشت و از جاهل مقصر بودن خارج می‌شوند. شما خواهید توانست مرجع تقلید جامع‌الشرایط (شامل عالم، مجتهد، عادل، ورع و حریص نبودن بر دنیا و جاه) را تشخیص دهید و نسبت به حکم بقای بر تقلید میت یا وجوب عدول به اعلم در موارد خاص، با یقین عمل نمایید. در مسائل اختلافی بین دو مجتهد مساوی، امکان تبعیض در مسائل را خواهید یافت و شرایط عدول از اعلم به غیر اعلم را در صورت عدم فتوای اعلم خواهید دانست. در باب طهارت، با جزئیات نجاسات یازده‌گانه، احکام تطهیر و قوانین دقیق آب کر و آب قلیل آشنا خواهید شد و خواهید دانست که آب مضاف حتی اگر به اندازه هزار کر باشد، به محض ملاقات با نجاست، نجس می‌شود. همچنین، با آداب تخلی، حرمت استقبال و استدبار قبله در حال تخلی، و نحوه صحیح استبراء آشنا شده و از فسق ناشی از انجام ندادن واجبات یا ارتکاب محرمات اجتناب خواهید کرد. در نهایت، درک خواهید کرد که احکام ولایی ولی فقیه در مصالح عمومی مسلمین، بر اراده آحاد مردم مقدم است و اوامر صادره از ایشان نافذ و لازم‌الاجرا می‌باشد، و عدم اعتقاد به آن باعث ارتداد نمی‌شود ولی لطمه زدن به آن موجب فسق خواهد بود.

چه چیزی می‌آموزید؟

مبانی تقلید و حجیت عمل: تعریف تقلید (عمل مستند به فتوای فقیه معین) و احتیاط واجب و تفاوت آن با احتیاط مستحب (که خود فتواست). احکام صحت اعمالی که بدون تقلید صحیح انجام شده‌اند (انطباق با واقع، احتیاط، یا فتوای مجتهد مجاز).
شرایط و احراز مرجعیت: شرایط فقیه شایسته تقلید (شامل عالم، مجتهد، عادل، ورع، حلال‌زاده و زنده بودن). راه‌های اثبات اجتهاد و اعلمیت (اطمینان از هر راهی، شهادت دو عادل اهل خبره، و تصدیق اهل علم).
عدول و تقلید از میت: حکم عدم جواز تقلید ابتدایی از میت. جواز بقای بر تقلید میت حتی در مسائلی که قبلاً عمل نشده است، به شرط فتوای مرجع زنده. وجوب رجوع به میت اعلم در صورت احراز یا احتمال اعلمیت او.
قوانین تبعیض و عدول: جواز تبعض در مسائل بین دو مجتهد مساوی. شرایط وجوب عدول به اعلم و حکم مراجعه به غیر اعلم در مسائلی که اعلم فتوا نداده باشد.
وظایف مقلد و جاهل مقصر: وجوب تعلم مسائلی که غالباً مورد احتیاج است. حکم اعمال جاهل مقصر ملتفت (کسی که می‌دانسته باید تقلید کند ولی نکرده است) که اعمالش باطل است مگر با قصد درک واقع و انطباق با فتوا انجام داده باشد.
نحوه اخذ فتوا و نزاع: راه‌های چهارگانه اخذ فتوا (شنیدن از مجتهد، نقل عادل موثق، و رجوع به رساله مصون از غلط). نحوه حل نزاع در معاملات بین مقلدین مراجع متعارض (رجوع به مجتهد ثالث یا یکی از مجتهدین خودشان).
احکام آب مطلق و مضاف: تعریف و تمایز آب مطلق و آب مضاف. نجس شدن آب مضاف به محض ملاقات نجاست، حتی با حجم هزار کر. نحوه نجس شدن آب کر و آب جاری (تنها با تغییر یکی از اوصاف سه‌گانه).
آب قلیل و جاری: نجس شدن آب قلیل به صرف ملاقات نجاست. حکم آب باران در حال نزول (حکم جاری) و مطهریت آن. حکم آب چاه که با ملاقات نجاست، نجس نمی‌شود.
نجاسات اصلی: احکام نجاسات یازده‌گانه (شامل بول و غائط از حیوان دارای خون جهنده و حرام‌گوشت، منی، میته، خون، سگ و خوک خشکی، شراب و کافر). احکام طهارت اهل کتاب (یهودی، مسیحی، زرتشتی).
تطهیر و نیم‌خورده: حکم گوشت و پوست مأخوذ از بازار مسلمین (محکوم به طهارت). شرایط نجس بودن خون زیر پوست و ناخن. احکام نیم‌خورده سگ، خوک و کافر (نجس) و حیوانات حرام‌گوشت (پاک ولی مکروه).
آداب تخلی و استنجاء: وجوب ستر عورت از ناظر محترم (حتی طفل ممیز). حرمت استقبال و استدبار قبله با مقادیم بدن. روش دقیق استبراء (فشار سه‌گانه) و حکم پاک بودن رطوبت مشتبه بعد از آن.
احکام ولایی و معاملات: تعریف ولایت فقیه و مقدم بودن احکام ولایی ایشان در مصالح عمومی بر اراده آحاد امت. لزوم عمل وکیل یا وصی بر اساس تقلید موکل.

وجه تمایز دوره

وجه تمایز اصلی دوره تحریر الوسیله در رویکرد آموزشی عمیق و ساختار تطبیقی فنی آن نهفته است. این دوره بر اساس متن فقهی عمیق تحریر الوسیله امام خمینی (ره) بنا شده و این سندیت، اعتبار مباحث را دوچندان می‌کند؛ به‌طوری‌که فتوای امام در تحریر الوسیله بر حواشی ایشان بر عروه مقدم است و ما به آن اعتنا می‌کنیم. با این حال، رویکرد دوره، نه صرفاً شرح یک متن، بلکه تقویت قوۀ استنباط و تطبیق مکلفین در مسائل شرعی است. ما تنها به فتوای حضرت امام اکتفا نمی‌کنیم؛ بلکه فتاوای فقهای معاصر و نزدیک به عصر (مانند مقام معظم رهبری، آیت‌الله بهجت و آیت‌الله سیستانی) را نیز در نکات اختلافی و ریزه‌کاری‌ها بررسی و تطبیق می‌دهیم تا مسئله به‌طور کامل حل شود و مخاطب با آگاهی کامل از تمامی احتمالات فقهی، به عمل بپردازد.

سبک تدریس، بر خلاف فضای رایج حوزوی که بر فقه استدلالی تمرکز دارد، کاملاً غیر فنی و غیر استدلالی است تا برای عموم مردم و خانواده‌ها قابل استفاده باشد و فرهنگ رساله خوانی ترویج شود. تأکید دوره بر نکات کلیدی و ریزه‌کاری‌ها است؛ به‌طوری‌که واژه‌های حساس مانند احتیاط واجب و احوط و نحوه تشخیص آن از فتوا، به‌طور مفصل حلاجی می‌شوند، چرا که عدم فهم این واژه‌ها، اعمال عبادی بسیاری از مکلفین را باطل کرده است. یکی از وجوه متمایز کننده این دوره، تمرکز بر مسائل اختلافی و ابتلا به است؛ از جمله شرایط تبعض در تقلید بین دو مجتهد مساوی، شرایط عدول از اعلم، احکام غساله (آب شستشوی نجاست)، و احکام گوشت و پوست مأخوذ از بازار مسلمین یا کفار. این مباحث، معضلات روزمره و ناشی از زندگی در جوامع غیر اسلامی را پوشش می‌دهد.

علاوه بر این، ساختار جلسات به نحوی است که ابتدا یک مسئله از تحریر خوانده می‌شود، سپس اطراف آن با مثال‌های کاربردی و مبتلا به حل می‌شود و در نهایت، فتاوای مراجع دیگر ارائه می‌گردد تا مخاطب یقین پیدا کند که در آن مسئله باید چه کند. این دوره همچنین ابعاد اجتماعی و حکومتی فقه را مورد توجه قرار می‌دهد، از جمله بررسی احکام ولایت فقیه، قلمرو اختیارات ولایی و لزوم اطاعت از اوامر ولایی ایشان در مصالح عامه که بر اراده آحاد امت مقدم است. همچنین، در بخش طهارت، روایات شریف وسایل الشیعه درباره آداب تخلی و درس‌های اخلاقی آن، در کنار احکام فقهی بررسی می‌شود تا مخاطب به این حقیقت برسد که رساله عملیه، اخلاقی‌ترین کتاب است. این جامعیت در موضوعات، دقت در تطبیق فتاوا، و روش حل مسئله‌محور، دوره تحریر الوسیله را به یک منبع بی‌نظیر برای فهم بصیرت‌مندانه فقه عملی تبدیل کرده است.