فرصت حضور

آیا به دنبال مسیری مطمئن و میان‌بُر برای پیمودن راه پر پیچ و خم قرب الهی هستید؟ مسیری که امیرالمؤمنین (ع) درباره آن با دلی پُر درد و غصه می‌فرماید: «آه من قلت الزاد و طول طریق و بعد سفر و عظیم المَورِد». این راه طولانی، پرخطر و دارای عقبات صعب است که دشمنانی قسم‌خورده مانند شیطان با «پیاده‌نظام و سوار نظام» خود، از هر سو در کمین سالک نشسته‌اند تا او را به نابودی بکشانند. اما مژده این است که خداوند برای مؤمنین «لحظه‌های نورانی» و «بزنگاه‌های طلایی» در طول عمر قرار داده تا این طریق را به سرعت و سهولت و با کمک مولا طی کنند. ماه مبارک رمضان زیباترین بهشت و هدیه خداوند به بندگان است که به‌عنوان یک میانبر فوق‌العاده عمل می‌کند تا انسان بتواند در مراتب سلوک الی الله سبقت بگیرد. هدف این دوره، تعیین منازل و مراتب سیر قربی انسان به سوی سلوک الی الله و بیان رازها و دستورات فراوان نظری و عملی است که می‌توان از ادعیه و آیات کشف کرد.

دوره فرصت حضور که توسط استاد محمدتقی فیاض بخش ارائه شده است، تلاشی روشمند و تفصیلی برای رمزگشایی از منازل قرب الهی در ماه مبارک رمضان بر اساس ادعیه، آیات و روایات معصومین (ع) است. این دوره نه تنها به ابعاد ظاهری و کمّی عبادات می‌پردازد، بلکه سالک را به سوی کیفیت عبادت و حرکت با عقل توحیدی سوق می‌دهد تا از سطحی‌نگری دینی (الصفاهت و التنوی) نجات یابد. محتوای ۲۷ جلسه این دوره، منازل سیر الی الله را از اولین قدم (توبه) تا رسیدن به عالی‌ترین مدارج محبوبیت (عبادت احرار و مقام مخلصین) و ورود به جوار الهی (جیران الله) پیگیری می‌کند. سالک در این دوره می‌آموزد چگونه با محاسبه دقیق نفس و بهره‌گیری از فرصت‌های سحر و لیالی قدر، عنانیت و خودبینی را بسوزاند و به ظهور حقیقت فطرت توحیدی خود نائل گردد.

اهداف کاربردی

هدف اصلی این دوره، تجهیز سالک به ابزارهای پنج‌گانه سلوک است که شامل صمت، جوع، سحر، عزلت و ذکر به دوام است و در ماه مبارک رمضان جمع آمده‌اند تا انسان‌های ناتمام را به کمال رسانند. این دوره به‌طور کاربردی نیازهای زیر را برطرف می‌سازد: نیاز به شناخت فرصت‌ها و بهره‌مندی از لحظه‌های طلایی عمر که خداوند قرار داده است تا از گمراهی شیاطین (که دائماً در حال رصد انسان هستند) در امان بماند. نیاز به حرکت با قدم عقل توحیدی برای سبقت گرفتن از دیگران در مقام قرب، زیرا ارزش مؤمن به میزان تدبر و تفکر اوست. نیاز به دستیابی به طهارت قلبی و نجات از اضطراب ناشی از عدم توکل و دلبستگی به دنیا، که با قناعت و زهد حاصل می‌شود و قلب را برای انس با محبوب آزاد می‌کند. همچنین، این دوره به نیاز مبرم مؤمنان برای کسب مقام محبوبیت و قرار گرفتن در زمره کسانی که خداوند آن‌ها را دوست می‌دارد (محسنین، توابین، صابرین و متوکلین) پاسخ می‌دهد. به‌طور خاص، با تبیین فضیلت خدمت به خلق و کمک به ضعفا (زکات به معنای عام)، این دوره بر سیر عبادی دو باله (فردی و اجتماعی) تأکید می‌کند، زیرا محبت به فقرا، میانبر جلب محبت الهی است. این دوره به انسان‌ها می‌آموزد که چگونه برکات سحرها را دریابند و قلب خود را با نورهای الهی نورانی کنند و از عنانیت‌ها و خودبینی‌ها استغفار نمایند. در نهایت، این دوره دلشوره و اضطراب اولیا را در لحظات پایانی ماه رمضان مبنی بر قبولی اعمال و عدم بازگشت به ولایت شیطان، با تأکید بر استقامت بر راه کسب شده در ماه رمضان و توسل به ولایت برطرف می‌سازد.

مخاطبان دوره

سالکان و رهروان طریق قرب الهی که به دنبال میانبرهای مطمئن برای طی کردن راه طولانی سلوک هستند
مؤمنینی که می‌خواهند از روزه‌داری معامله‌گرانه فراتر رفته و به مقام عبادت احرار (عبادت عاشقانه و بدون طلب مزد) نائل شوند.
افرادی که خواستار عاقلانه کردن دینداری و پرهیز از سطحی‌نگری (الصفاهت) هستند تا شیطان از راه دین به آن‌ها حمله نکند.
کسانی که به دنبال کسب بالاترین مدارج در لیالی قدر (مانند مقام مخلصین، فرج خاص و لقاء امام زمان (عج)) با همت بلند هستند.
مربیان، مبلغان و متولیان امور دینی که نیاز به رمزگشایی عمیق و شرح منازل عرفانی از بطن ادعیه معصومین (ع) دارند.
علاقه‌مندان به تفسیر سلوکی و باطنی قرآن کریم و ادعیه (مانند دعای ابوحمزه ثمالی و دعای وداع امام سجاد (ع)) برای دستیابی به حقایق قرآن.
کسانی که می‌خواهند حلاوت عبادت و مناجات را بچشند و از مقام محجوبیت از خدا، که ریشه در اعمال و آرزوهای باطل دارد، رهایی یابند.

دستاوردهای یادگیری دوره

پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره فرصت حضور، سالک به درکی عمیق و کاربردی از مراتب سلوک دست می‌یابد. محاسبه النفس عاقلانه و توانایی شناسایی نقاط ضعف خود برای اصلاح عیوب، به مهم‌ترین ابزار فرد تبدیل می‌شود. بنده می‌تواند توبه نصوح را نه تنها از گناهان ظاهری، بلکه از رذائل اخلاقی، محبت غیر خدا و مهم‌تر از همه، عنانیت‌ها و خودپرستی‌ها به انجام رساند، چرا که رمضان به معنای سوزاندن این خودیت‌هاست. دستاورد اصلی، سیر در طبقات عالیه مهمانخانه الهی است، از اصحاب الییمین و صابران (که بی‌حساب وارد بهشت می‌شوند) تا سابقون السابقون (محبین). فرد توانایی ایجاد سلم، صفا و یکرنگی با ماه رمضان را پیدا می‌کند و ماه را نه صرفاً یک زمان، بلکه یک رفیق صمیمی و حقیقت عینی می‌پندارد. مهم‌ترین دستاورد، حلاوت عبادت و ایجاد نفرت قلبی از فسق و عصیان و هر آنچه مبغوض مولاست، است که نشانه رسیدن به مقام احسان (یقین به حضور دائم الهی) و محبوبیت نزد پروردگار است. سالک به این مرتبه می‌رسد که در اعمال خود تنها رضای خدا را طلب کند (عبادت احرار) و امور خود را «رنگ توحیدی» ببخشد. در نهایت، سالک به توانایی استقامت بر حالات خوش کسب شده در ماه رمضان می‌رسد و خود را برای ورود به مقام جیران الله (همسایگی دائمی خداوند) آماده می‌سازد، جایی که دوست داشتن و قطع رابطه، همه برای خداست.

چه چیزی می‌آموزید؟

اهمیت ماه رمضان به عنوان میانبر قرب: شناخت راه طولانی، پرخطر و پرعقبه سلوک و دلیل قرار دادن «لحظه‌های نورانی» برای سبقت در این مسیر.
عقل توحیدی و پرهیز از سطحی‌نگری: چگونگی حرکت با قدم عقل برای پیشی گرفتن از دیگران و دوری از صفاوت (سطحی‌نگری دینی) برای جلوگیری از حمله شیطان از راه دینداری.
مدارج پنج‌گانه توبه: درک مراتب توبه از توبه عوام (از گناهان) تا توبه خواص (از اشتغال به غیر خدا) و توبه انبیاء (از اضطراب و نوسان توجه).
اخبات؛ آرامش در مسیر سلوک: دستیابی به مقام امن و گسترده اخبات (تسلیم کامل و خضوع مطمئن) که نتیجه گذر موفق از وادی‌های خوف، شوق و انفاق است.
منازل جلب محبوبیت الهی: شناسایی صفات مثبت (محسنین، توابین، متوکلین، صابرین) و ترک صفات منفی (تکبر، اسراف، ظلم، خیانت) برای قرار گرفتن در زمره محبوبین پروردگار.
خدمت به خلق و کسب محبت خدا: تبیین کمک به فقرا (زکات به معنای عام) به عنوان بال دوم معراج مؤمن و میانبر اصلی برای جلب مودت الهی.
اهمیت تولی و تبری: لزوم دوستی با اولیا و دوری از اشرار (عزلت از نفس مسموم) به‌عنوان شرط اساسی برای ورود به شب‌های قدر و کسب توفیق ابرار.
سیر در مقام ولایت و سوزاندن خودیت: درک دهه پایانی رمضان نه به‌عنوان منزل، بلکه سیر در مقام ولایت با حال اخبات، و معنای عمیق «رمضان» (سوزانیدن عنانیت‌ها و خودپرستی‌ها).
طلب فضل الهی و فرج خاص: درخواست فضل (بخشش بی‌حساب) در شب بیست و سوم به جای اجر و مزد، و دعا برای فرج خاص (تشرف) به محضر امام زمان (عج) به شرط یگانگی قلوب.
عید فطر، روز جایزه و اضطراب: درک عید فطر به‌عنوان روز ظهور فطرت توحیدی انسان و پاداش الهی، در عین حال، آموختن چگونگی مدیریت دلهره و اضطراب اولیا بابت قبولی عمل و پناه بردن به شفاعت امام عصر (عج).
استقامت بر راه و جیران الله: درخواست از خداوند برای حفظ حالات خوش ماه رمضان در طول سال و تلاش برای رسیدن به مقام همسایگان دائم خدا (جیران الله) که همه چیزشان دایر مدار خداست.

وجه تمایز دوره

وجه تمایز اصلی دوره فرصت حضور در رویکرد عمیق، توحیدی و کاملاً مستند به منابع اصیل دینی است، که آن را از دوره‌های صرفاً وعظی یا اخلاقی متمایز می‌سازد. این دوره از منازل صرفاً نظری فاصله گرفته و کاملاً بر سیر عملی و کاربردی سالک در طول روزها و شب‌های ماه مبارک تمرکز دارد. مبنای اصلی تحلیل‌ها، دعاهای روزها و شب‌های ماه مبارک رمضان و دعای وداع امام سجاد (ع) است که به‌مثابه یک نقشه راه و مراتب سلوک تفسیر شده‌اند. استاد محمدتقی فیاض بخش با تکیه بر فرمایشات رسول اکرم (ص) در مورد لحظه‌های طلایی و همچنین بیانات امام صادق (ع) در مورد مراتب ایمان و توبه، اصالت منابع را نشان می‌دهد. همچنین، در تفسیر و تحلیل مفاهیم پیچیده‌ای مانند کیفیت عبادت، عقل توحیدی و تفسیر باطنی قرآن (عبارت، اشارات، لطایف، حقایق)، از مکتب سلوکی بزرگانی چون مرحوم علامه طباطبایی استفاده شده است که ایشان توصیه به محاسبه النفس عاقلانه در همان بادی امر می‌کردند. سبک تدریس ایشان بر این محور است که کمیت اعمال مهم نیست، بلکه کیفیت و تقوای انسان است که درجات را تعیین می‌کند؛ خداوند تنها تقوای بنده را می‌پذیرد نه صرفاً خون و گوشت قربانی را.

ساختار ۲۷ جلسه‌ای دوره کاملاً نردبانی و ارتقایی است و هر جلسه (مرقاة بعد مرقاة) یک منزل سلوکی را تشریح می‌کند. این دوره از کلی‌گویی پرهیز کرده و به‌طور دقیق مشخص می‌کند که سالک در هر بخش از ماه رمضان باید چه توشه و ابزاری را کسب کند؛ برای مثال، در روزهای ابتدایی، محاسبه النفس دقیق و توبه نصوح، در نیمه ماه، ورود به وادی اخبات (آرامش مطمئن)، و در دهه پایانی، سیر در مقام ولایت و کسب عافیت مطرح می‌شود. تحلیل ظریف مفاهیم لغوی و سلوکی (مانند «احلال» به معنای آبشار رحمت و «رمضان» به معنای سوزانیدن خودیت) عمق علمی دوره را نشان می‌دهد. این دوره متذکر می‌شود که در دهه پایانی، دیگر شیاطین در غل و زنجیرند و اگر سالک ضربه‌ای خورد، از نفس اماره خود اوست؛ بنابراین سالک می‌آموزد که در این دهه باید با شیطان اکبر (خودیت) مبارزه کند. دوره فرصت حضور به طور عمیق به محاسبه تراز محبوبیت نزد خداوند می‌پردازد و صفاتی را که انسان را به سرعت از این مقام ساقط می‌کند (مانند ظلم، تکبر و خیانت) به‌دقت بررسی می‌نماید. این تذکرات دائمی، همراه با تمرکز بر توسل به مقام ولایت امام عصر (عج) و صدیقه طاهره (س) به‌عنوان میانبر در میان میانبرها، تمایز اصلی این دوره را در ارائه یک نقشه راه کامل و جامع برای رسیدن به مقام مخلصین نمایان می‌سازد.