نقد شبهات اسلام با محوریت قرآن (پاسخ به سید کمال حیدری)

در دنیای پرهیاهوی امروز که مفاهیم دینی گاه در میان انبوهی از روایت‌ها، تکرارها و برداشت‌های سطحی رنگ می‌بازند، بازگشت به قرآن کریم به‌عنوان منبع نخست معرفت دینی ضرورتی انکارناپذیر است. دوره‌ی «اسلام با محوریت قرآن» با تدریس حجت‌الاسلام امینی‌خواه تلاشی است روشمند برای احیای نگاه قرآنی در عرصه‌ی اجتهاد، معرفت و نظام‌سازی دینی. این دوره از مخاطب می‌خواهد که از مرزهای سنتی درس‌های حوزوی عبور کند و مستقیماً به سراغ متن وحی برود؛ همان‌گونه که علامه طباطبایی در تفسیر المیزان راهی تازه گشود. آغاز این دوره با طرحی انگیزشی و تکان‌دهنده همراه است: آیا می‌توان دین را شناخت، بی‌آنکه قرآن را بفهمیم؟

در ادامه، مباحث دوره با رویکردی علمی و تحلیلی پیش می‌رود. استاد امینی‌خواه با تکیه بر آثار تفسیری، کلامی و اصولی علامه طباطبایی، به بازخوانی جایگاه قرآن در استنباط دینی می‌پردازد و نشان می‌دهد که بسیاری از انحرافات فکری، محصول جدایی میان قرآن و اجتهاد است. شرکت‌کنندگان در طول این مسیر، از مبانی فهم آیات محکم و متشابه تا منطق استقرایی شهید صدر، از نقد حجیت خبر واحد تا مفهوم یقین قرآنی را به‌صورت عمیق می‌آموزند. هدف اصلی، پرورش اندیشمندانی است که بتوانند دین را از درون قرآن بفهمند، نه صرفاً از طریق انبوه روایات و ظواهر تاریخی.

اهداف کاربردی

دوره‌ی «اسلام با محوریت قرآن» در پاسخ به نیاز جدی حوزه و دانشگاه برای بازسازی اندیشه‌ی دینی بر پایه‌ی وحی تدوین شده است. این دوره با هدف برطرف کردن شکاف میان فهم نقلی و فهم قرآنی طراحی گردیده و شرکت‌کنندگان را به سمت استنباطی عقلانی، روشمند و وفادار به متن وحی هدایت می‌کند. از مهم‌ترین نیازهایی که این دوره برطرف می‌سازد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ناتوانی طلاب و پژوهشگران در استفاده‌ی عملی از قرآن در فرآیند اجتهاد، وابستگی بیش از حد به متون روایی بدون سنجش قرآنی، و ضعف در تحلیل نظام‌مند مفاهیم دینی مانند عدالت، ایمان، عقل، و حجیت. این دوره با ارائه‌ی ساختاری منظم از اجتهاد قرآنی، مخاطب را از سطح نقل‌محوری به مرتبه‌ی فهم نظام‌مند از دین ارتقا می‌دهد. نتیجه‌ی نهایی، تربیت پژوهشگرانی است که می‌توانند از قرآن، نظریه‌های اجتماعی، اخلاقی و فقهی استخراج کنند و در بازسازی تمدن اسلامی نقش‌آفرین باشند.

مخاطبان دوره

طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه علاقه‌مند به تحول در روش اجتهاد
پژوهشگران و اساتید علوم اسلامی که به دنبال بازخوانی معرفت دینی با محور قرآن‌اند
دانشجویان الهیات و فلسفه‌ی دین که به مباحث عقلانیت دینی و معرفت‌شناسی قرآنی علاقه دارند
مربیان و معلمان علوم دینی که به دنبال منابعی اصیل و کاربردی برای تدریس معارف قرآنی هستند
فعالان فرهنگی و فکری که دغدغه‌ی پیوند قرآن با واقعیت‌های اجتماعی را دارند

دستاوردهای یادگیری دوره

پس از گذراندن دوره‌ی «اسلام با محوریت قرآن»، مخاطب به درکی عمیق از مبانی معرفت دینی بر اساس متن وحی دست می‌یابد. او می‌آموزد که قرآن نه فقط کتاب هدایت فردی، بلکه نقشه‌ی کلان حیات اجتماعی و عقلانی انسان است. شرکت‌کنندگان خواهند توانست نسبت قرآن و روایات را در فرآیند استنباط فقهی بازتعریف کنند و از ابزارهای عقل، عرف و تجربه برای کشف معنای آیات بهره گیرند. این دوره ذهن مخاطب را از سطح حفظ و تکرار متون به مرحله‌ی تحلیل و تولید اندیشه می‌رساند؛ به‌گونه‌ای که فراگیر پس از پایان جلسات، قادر است با روش علامه طباطبایی و بر اساس اصول قرآنی، به فهم و تفسیر موضوعات نوپدید در عرصه‌ی دین و اجتماع بپردازد.

چه چیزی می‌آموزید؟

روش تفسیر قرآن به قرآن بر اساس الگوی المیزان
معیارهای تشخیص محکمات و متشابهات و شیوه‌ی استنباط از آن‌ها
جایگاه عقل، عرف و سیره عقلا در فهم دینی
شیوه‌ی عرضه‌ی روایت بر قرآن و تشخیص روایت معتبر
مبانی حجیت خبر واحد و متواتر در منطق قرآنی
آشنایی با دیدگاه‌های علامه طباطبایی و شهید صدر درباره‌ی معرفت و یقین
شناخت مرزهای عقل و ایمان در قرآن و تبیین مفهوم شرک و توحید عقلی
توانایی استخراج نظام‌های اجتماعی، تربیتی و سیاسی از آیات قرآن
تمرین در تحلیل و نقد دیدگاه‌های رایج در فقه و اصول از منظر قرآنی
ارتقای قدرت تفکر انتقادی و اجتهادی با اتکا به وحی

وجه تمایز دوره

دوره‌ی «اسلام با محوریت قرآن» نه صرفاً یک درس تفسیری است و نه بازگویی متون اصولی گذشته؛ بلکه تلاشی است برای ایجاد تحول در نگاه معرفتی طلاب و پژوهشگران. ویژگی منحصربه‌فرد آن، پیوند میان سه عنصر کلیدی است: قرآن، عقل و اجتهاد نظام‌مند. استاد امینی‌خواه با سبکی تحلیلی و تعاملی، درس را به‌گونه‌ای ارائه می‌کند که مخاطب خود در فرآیند فهم مشارکت داشته باشد. در هر جلسه، یک مسئله‌ی بنیادی (مانند حجیت خبر، تواتر، یا نسبت عقل و ایمان) بر اساس آیات قرآن واکاوی می‌شود و سپس با آرای مفسران بزرگ مانند علامه طباطبایی و شهید صدر تطبیق می‌یابد.

منابع درسی کاملاً از دل قرآن و آثار تفسیری معتبر استخراج شده‌اند و هیچ بخش از درس به محفوظات یا حاشیه‌نویسی‌های رایج اختصاص ندارد. ساختار جلسات از ساده به پیچیده تنظیم شده تا ذهن مخاطب به‌تدریج با منطق قرآن و شیوه‌ی تفکر اجتهادی آشنا گردد. تعامل مستقیم استاد با دانش‌پژوهان، طرح پرسش‌های تحلیلی و تشویق به گفت‌وگو از دیگر ویژگی‌های برجسته‌ی این دوره است. از منظر محتوایی، تأکید بر عقلانیت قرآنی، نقد نقل‌گرایی محض، و بازتعریف مفهوم یقین دینی، این دوره را به یکی از دوره‌های متمایز در حوزه‌ی اندیشه اسلامی تبدیل کرده است.

در پایان، می‌توان گفت که «اسلام با محوریت قرآن» تلاشی است برای بازگشت از ظاهر به حقیقت، از نقل به عقل، و از تکرار به تولید معرفت. این دوره مخاطب را از شنونده‌ی منفعل به کاوشگر حقیقت بدل می‌کند؛ کاوشگری که می‌داند مسیر ایمان، از دروازه‌ی تفکر می‌گذرد و قرآن، چراغ این راه است.