خدا شناسی

آغاز مسیر شناخت خدا، در حقیقت آغاز بازگشت به خویشتن است؛ سفری از محسوسات به معقولات، از استدلال به شهود، و از اندیشه به ایمان. دوره‌ی خداشناسی با تدریس حجت‌الاسلام کشمیری مخاطب را در این سفر فکری و قلبی همراه می‌سازد تا از طریق عقل، تجربه و درون، به ادراک ژرف‌تری از مبدأ هستی دست یابد. در این دوره، ذهن شنونده به‌جای دریافت گزاره‌های صرفاً نظری، درگیر پرسش‌های بنیادین می‌شود: آیا نظم موجود در عالم اتفاقی است؟ چه نسبتی میان هدایت در طبیعت و هدایت در جان انسان وجود دارد؟ و چگونه می‌توان با چشم عقل، نه حس، وجود خدا را دریافت؟

محتوای دوره برگرفته از پانزده جلسه‌ی پیاپی است که با بیانی روشن و فلسفی، مباحث اثبات وجود خدا، شناخت صفات الهی و رابطه انسان با خداوند را تبیین می‌کند. استاد کشمیری با استفاده از منابع عقلی، نقلی و شهودی، سه مسیر کلاسیک و اصیل خداشناسی را به زبانی معاصر بازخوانی می‌کند: برهان‌های حسی‌ـ‌عقلی چون نظم و هدایت، براهین شهودی‌ـ‌عقلی مانند فطرت، و برهان عقلی محض یعنی فقر و غنا یا وجوب و امکان. پس از آن، مخاطب با مفاهیم کلیدی صفات الهی همچون علم، قدرت، حیات، ربوبیت و الوهیت آشنا می‌شود و درمی‌یابد که معرفت خدا نه در اثبات صرف، بلکه در پیوند میان عقل و قلب به کمال می‌رسد. این دوره تلفیقی است از فلسفه، معرفت‌شناسی و تربیت دینی، و هر بخش آن مخاطب را یک گام به درک حضور خدا در هستی و در وجود خویش نزدیک‌تر می‌کند.

اهداف کاربردی

دوره‌ی خداشناسی با رویکردی تحلیلی و در عین حال کاربردی طراحی شده است تا خلأیی را که میان مطالعات نظری و تجربه دینی در جامعه وجود دارد، پر کند. بسیاری از پرسش‌های امروز جوانان، دانشجویان و طلاب درباره‌ی وجود خدا، معنا و حکمت زندگی، چرایی دعا و توکل، و نسبت عقل و ایمان پاسخ روشنی در منابع عمومی نمی‌یابد. این دوره دقیقاً بر همین نیاز متمرکز است. شرکت‌کنندگان می‌آموزند که چگونه از سطح تقلید به مرتبه‌ی فهم استدلالی برسند، و از آن فراتر، شهود فقر ذاتی انسان و وابستگی او به مبدأ بی‌نیاز را تجربه کنند. آموزش در این دوره صرفاً در پی انتقال اطلاعات فلسفی نیست، بلکه در پی اصلاح زاویه‌ی نگاه انسان به جهان است؛ از دیدگاهی پراکنده و پدیده‌محور به دیدگاهی توحیدی و پیوسته. در نتیجه، فراگیر پس از اتمام دوره قادر است میان خداشناسی نظری و زیست مؤمنانه پیوند برقرار کند، و عقل خویش را با تربیت قلبی و حضور درونی در مسیر معرفت الهی هماهنگ سازد.

مخاطبان دوره

دانشجویان رشته‌های فلسفه، الهیات و علوم انسانی که به مباحث عقلانی و بنیادین دین علاقه‌مندند.
طلاب و پژوهشگران حوزوی که می‌خواهند روش استدلالی و شهودی خداشناسی را در یک ساختار منسجم بیاموزند.
علاقه‌مندان به تفکر دینی و فلسفی که در جست‌وجوی پاسخی عمیق‌تر برای پرسش‌های وجودی خویش هستند.
مربیان، معلمان و مبلغان دینی که می‌خواهند محتوای عقلانی و قابل فهم در زمینه‌ی اثبات خدا ارائه کنند.
کسانی که در مسیر معنوی و اخلاقی خود به دنبال یقین فکری همراه با آرامش قلبی هستند.

دستاوردهای یادگیری دوره

فراگیر پس از اتمام دوره‌ی خداشناسی (حجت‌الاسلام کشمیری) نه تنها با ساختار منطقی براهین اثبات خدا آشنا می‌شود، بلکه درمی‌یابد چگونه هر برهان از زاویه‌ای خاص به حقیقت واحدی اشاره دارد. او یاد می‌گیرد که برهان نظم صرفاً ناظم آگاه را نشان می‌دهد، برهان هدایت از وجود هدف و غایت در طبیعت پرده برمی‌دارد، برهان فطرت وابستگی درونی انسان را آشکار می‌کند و برهان فقر و غنا با عقل محض به بی‌نیازی مطلق خدا می‌رسد. در بخش صفات الهی، دانش‌پذیر به شناخت تفصیلی از علم، قدرت و حیات الهی دست می‌یابد و مفهوم توحید صفاتی و افعالی را به‌صورت استدلالی و تجربی درک می‌کند. افزون بر این، او توانایی می‌یابد میان معرفت نظری و عمل دینی ارتباط برقرار کند و رابطه‌ی عبد و رب را به‌صورت زنده و درونی تجربه نماید؛ تجربه‌ای که بنیان آرامش، توکل و اخلاق توحیدی است.

چه چیزی می‌آموزید؟

درک تفاوت میان براهین حسی‌عقلی، شهودی‌عقلی و عقلی محض در خداشناسی.
تحلیل دقیق برهان نظم و تشخیص نظم درونی و بیرونی در عالم.
فهم عمیق از برهان هدایت و تمایز آن از نظم طبیعی.
شناخت مفهوم فقر ذاتی انسان در برهان فطرت و پیوند آن با تجربه دینی.
تسلط بر برهان فقر و غنا (وجوب و امکان) به‌عنوان استدلال عقلی ناب بر وجود خدا.
آشنایی با صفات ثبوتی و سلبی الهی همچون علم، قدرت، حیات، ربوبیت و الوهیت.
درک فلسفی توحید صفاتی و افعالی و پیوند آن با سلوک اخلاقی.
شناخت تفاوت میان ایمان تقلیدی و ایمان آگاهانه بر پایه عقل و شهود.
تمرین روش‌های مراقبه و بیداری فطری برای تجربه حضور خدا در درون.
توانایی تحلیل شبهات مربوط به دعا، اجابت، اراده و حکمت الهی.

وجه تمایز دوره

دوره‌ی خداشناسی (حجت‌الاسلام کشمیری) از چند جهت متمایز است. نخست، ساختار آموزشی آن بر اساس سه مسیر مکمل شناخت خدا طراحی شده است: مسیر محسوس و تجربی، مسیر شهودی و درونی، و مسیر استدلالی و عقلی محض. برخلاف بسیاری از دوره‌های صرفاً فلسفی یا صرفاً عرفانی، این دوره میان عقل و قلب پیوند برقرار می‌کند و هر برهان را در جایگاه طبیعی خود می‌نشاند.
دوم، سبک تدریس استاد کشمیری است که با زبان شیوا، مثال‌های روزمره و تحلیل‌های فلسفی عمیق، مباحث دشوار را به‌صورت قابل فهم بیان می‌کند. او از طرح شبهات رایج جوانان نمی‌گریزد، بلکه آنها را محور توضیح قرار می‌دهد و از درون استدلال به یقین می‌رساند.
سوم، منابع و ساختار درسی دوره است که از دل متون معتبر فلسفی و کلامی استخراج شده، اما با رویکردی کاربردی بازنویسی گردیده است. هر جلسه از ۱۵ جلسه‌ی دوره همچون حلقه‌ای در زنجیره‌ی سیر خداشناسی عمل می‌کند: آغاز با نظم در عالم، عبور از هدایت در طبیعت و نفس انسان، ورود به فطرت و شهود درونی، و اوج گرفتن در برهان عقلی فقر و غنا. سپس مخاطب به شناخت صفات الهی و در نهایت، رابطه عبد و رب می‌رسد.
چهارم، این دوره نه تنها دانش فلسفی منتقل می‌کند، بلکه تربیت درونی را نیز هدف گرفته است. در لابه‌لای مباحث، مفهوم غفلت و بیداری، توکل و اعتماد، عبودیت و ربوبیت با لحن تأملی و عرفانی توضیح داده می‌شود. استاد کشمیری با نگاهی تربیتی، دانش‌پذیر را به مراقبه، سکوت و خلوت فرا می‌خواند تا تجربه فطرت در او بیدار شود.
در نهایت، وجه برجسته‌ی دیگر این دوره تأکید بر زبان میانه میان عقل و ایمان است؛ زبانی که هم مخاطب دانشگاهی را جذب می‌کند و هم طالب سیر روحی را. محتوای جلسات با ساختاری تدریجی از استدلال به شهود می‌رسد، به‌گونه‌ای که هر گام درک مفهومی تازه از خداوند را به همراه دارد. به همین دلیل، دوره‌ی خداشناسی نه صرفاً آموزش فلسفه‌ی الهی، بلکه تمرینی در زیستن توحیدی است؛ راهی برای آنکه انسان «خدا را نه فقط بداند، بلکه احساس کند».