اموال دیجیتال (احکام رمزارزها)

در دنیای پرشتاب امروز که فناوری‌های نوین هر روز مرزهای تازه‌ای از زندگی بشر را درمی‌نوردند، شناخت درست و عمیق از پدیده‌هایی چون رمزارزها، بلاک‌چین و دارایی‌های دیجیتال ضرورتی گریزناپذیر است. اگر تا دیروز ارزش و مشروعیت پول تنها با چاپ اسکناس یا پشتوانه طلا معنا می‌یافت، امروز این نقش را داده‌های رمزنگاری‌شده و شبکه‌های غیرمتمرکز ایفا می‌کنند. در چنین شرایطی، پرسش‌های بنیادینی پیش روی انسان دیندار قرار گرفته است: آیا رمزارز «پول» به شمار می‌آید؟ خرید و فروش آن چه حکمی دارد؟ آیا استخراج آن مشروع است؟ و جایگاه این دارایی‌ها در فقه معاملات اسلامی کجاست؟

دوره‌ی اموال دیجیتال (احکام رمزارزها) با تدریس حجت‌الاسلام عابدینی پاسخی علمی و منسجم به همین پرسش‌هاست. این دوره با ترکیب دو حوزه دانشی «فناوری‌های نوین مالی» و «فقه اسلامی»، تصویری جامع از ماهیت رمزارزها، ساختار بلاک‌چین، و چالش‌های شرعی و اقتصادی آن ارائه می‌دهد. استاد با زبانی روشن، گام‌به‌گام از مباحث فنی و تاریخی رمز‌ارزها آغاز کرده، سپس وارد مباحث عمیق فقهی مانند مالکیت، مشروعیت، غرر، ربا، و احکام معاملات رمزارزی می‌شود. شرکت‌کنندگان در پایان دوره نه‌تنها از پیچیدگی‌های فنی این فناوری آگاه می‌شوند، بلکه دیدگاهی فقهی و تحلیلی نسبت به مشروعیت و حدود استفاده از دارایی‌های دیجیتال به دست می‌آورند.

اهداف کاربردی

هدف این دوره پاسخ‌گویی به نیاز روز جامعه‌ی دینی و تخصصی در زمینه‌ی شناخت فقهی، حقوقی و فنی رمزارزها است. امروزه بسیاری از پژوهشگران، طلاب و فعالان اقتصادی با پرسش‌های بنیادینی در زمینه‌ی ماهیت پول دیجیتال، مشروعیت سرمایه‌گذاری در رمزارزها و حدود مالکیت این دارایی‌ها مواجه‌اند. این دوره با زبانی روشمند و مستند، میان سه ساحت اصلی ــ شناخت فنی بلاک‌چین، درک اقتصادی رمزارزها، و تحلیل فقهی احکام آن‌ها ــ پیوندی نظام‌مند برقرار می‌کند. از سوی دیگر، مخاطبانی که در فضای مالی دیجیتال فعال‌اند و دغدغه‌ی حلیت شرعی معاملات خود را دارند، در این دوره با اصول اجتهادی مرتبط با مالیت، اعتبار، و قراردادهای دیجیتال آشنا می‌شوند. هدف نهایی، ارتقای توان تحلیلی مخاطب برای اتخاذ تصمیم‌های دینی و اخلاقی در فضای اقتصاد نوین است.

مخاطبان دوره

طلاب و پژوهشگران حوزه علمیه که به مباحث فقه اقتصادی و فقه معاملات جدید علاقه‌مندند.
دانشجویان و اساتید رشته‌های حقوق، اقتصاد و فناوری اطلاعات که در پی درک فقهی و شرعی رمزارزها هستند.
فعالان بازار رمزارزها که به‌دنبال شناخت مشروعیت و حدود شرعی فعالیت‌های مالی دیجیتال می‌باشند.
کارشناسان مالی، قضات و قانون‌گذاران که با چالش‌های حقوقی دارایی‌های غیرمتمرکز روبه‌رو هستند.
علاقه‌مندان به حوزه‌ی دیفای، بلاک‌چین و فناوری‌های مالی نوین که می‌خواهند نگاه فقهی را در کنار تحلیل فنی بیاموزند.
طلاب سطح عالی و محققان فقه تطبیقی که به دنبال مبانی فقهی مالکیت داده و اموال نامحسوس هستند.

دستاوردهای یادگیری دوره

شرکت‌کنندگان پس از گذراندن دوره‌ی اموال دیجیتال (احکام رمزارزها) به درک جامعی از مفاهیم فنی و شرعی رمزارزها دست می‌یابند. آن‌ها می‌آموزند که فناوری بلاک‌چین چگونه بر پایه‌ی عدم تمرکز، رمزنگاری و اجماع شبکه‌ای بنا شده است و چرا این ساختار قابلیت جعل و تحریف ندارد. از سوی دیگر، با مبانی فقه‌المعاملات و اصول استنباط احکام جدید در حوزه‌ی دارایی‌های دیجیتال آشنا می‌شوند. مخاطب در پایان قادر خواهد بود میان رمز‌ارزهای دارای ارزش واقعی و توکن‌های فاقد پشتوانه تمایز قائل شود، خطرات شرعی همچون غرر، قمار، یا ربا را در معاملات دیجیتال تشخیص دهد و با رویکرد اجتهادی، درباره‌ی مشروعیت نگهداری، استخراج یا معامله‌ی این دارایی‌ها اظهار نظر کند.

چه چیزی می‌آموزید؟

تعریف فقهی و فنی رمزارز، رمز‌دارایی و پول دیجیتال
تحلیل تاریخچه‌ی پول از مبادله‌ی کالا تا پیدایش بیت‌کوین
درک مفاهیم کلیدی بلاک‌چین، تمرکز و عدم تمرکز، کلید عمومی و خصوصی
شناخت دقیق فرایند استخراج (ماینینگ) و سازوکار اجماع در شبکه‌های غیرمتمرکز
آشنایی با قراردادهای هوشمند، دیفای و کاربردهای فقهی آن‌ها
بررسی مخاطرات امنیتی، کلاهبرداری‌ها و شت‌کوین‌ها و راهکارهای حفاظت از دارایی
تحلیل فقهی مالکیت، مشروعیت، مالیت و ارزش در رمزارزها
بررسی احکام خمس، زکات، ارث و معاملات در اموال دیجیتال
آشنایی با دیدگاه‌های فقهای معاصر درباره بیت‌کوین و بلاک‌چین
درک مرز میان پول حلال و فعالیت‌های سفته‌بازانه در بازار رمزارز

وجه تمایز دوره

ویژگی ممتاز دوره‌ی اموال دیجیتال (احکام رمزارزها) در رویکرد دووجهی و تلفیقی آن است؛ یعنی پیوند میان تحلیل فنی و تحلیل فقهی. بسیاری از دوره‌ها یا صرفاً بر جنبه‌ی فناوری تمرکز دارند یا فقط احکام فقهی را به‌صورت کلی بیان می‌کنند، اما در این دوره، استاد حجت‌الاسلام عابدینی هر دو بُعد را با هم پیش می‌برد. ایشان ابتدا مخاطب را با بنیان‌های علمی رمز‌ارزها ـ از تاریخچه پول تا منطق رمزنگاری بیت‌کوین و شبکه‌های غیرمتمرکز ـ آشنا می‌سازد، سپس بر پایه‌ی همین شناخت دقیق، مباحث فقهی را طرح می‌کند تا حکم شرعی بر موضوعی شناخته‌شده و واقعی تطبیق یابد، نه بر مفهومی مبهم یا ذهنی.

سبک تدریس این دوره گفت‌وگو‌محور و تبیینی است؛ به‌گونه‌ای که استاد از طریق مثال‌های روشن، مقایسه‌های تاریخی، و بازخوانی متون فقهی، مسیر فهم را برای مخاطب هموار می‌کند. استفاده از نمونه‌های واقعی همچون بیت‌کوین، اتریوم، و حتی رمزارزهای فاقد پشتوانه، به شرکت‌کننده کمک می‌کند تا موضوع را با تجربه‌های اقتصادی روزمره‌ی خود پیوند دهد.

از دیگر وجوه تمایز، تحلیل امنیتی و اخلاقی فضای رمزارزی است که در کنار مباحث فقهی مطرح می‌شود. استاد با بررسی پدیده‌هایی مانند شت‌کوین‌ها، عرضه اولیه توکن‌ها (ICO) و صرافی‌های غیرمتمرکز، به مخاطب هشدار می‌دهد که چگونه فریب تبلیغات یا هیجانات بازار می‌تواند موجب از بین رفتن دارایی شود. بدین ترتیب، مخاطب علاوه بر آشنایی با حکم شرعی، توان تحلیل و تصمیم‌گیری عاقلانه در مواجهه با فضای مالی دیجیتال را نیز به دست می‌آورد.

ساختار دوره نیز بر اساس یک سیر منطقی طراحی شده است:
ابتدا مبانی فنی و تاریخی پول و بلاک‌چین در جلسات ۱ تا ۵ آموزش داده می‌شود؛ سپس از جلسه ۶ به بعد، مخاطب وارد حوزه‌ی امنیت، مخاطرات، و در نهایت احکام فقهی می‌شود. این انسجام محتوایی باعث می‌شود مخاطب در پایان دوره تصویری جامع و منظم از ماهیت علمی و فقهی اموال دیجیتال در ذهن داشته باشد.

از حیث منابع، دوره بر پایه‌ی متون اصیل فقهی و داده‌های فنی روز دنیا استوار است. استاد ضمن پایبندی به اصول استنباط فقهی و اجتهادی، از مثال‌ها و نمودارهای فنی برای تبیین مفاهیم بلاک‌چین بهره می‌گیرد. این ترکیب میان دقت علمی و عمق فقهی، به‌گونه‌ای است که هم برای طلاب و هم برای متخصصان فناوری و اقتصاد، آموزنده و کاربردی خواهد بود.

در نهایت، دوره اموال دیجیتال (احکام رمزارزها) پلی است میان سنت و نوآوری؛ میان فقه کلاسیک و فناوری مدرن. این دوره نه صرفاً مجموعه‌ای از احکام نظری، بلکه راهنمایی عملی برای زیستن در عصر اقتصاد دیجیتال است؛ عصری که در آن «داده» به‌منزله‌ی دارایی و «رمز» معادل اعتماد است.