شرح خطبه هایی از نهج البلاغه

در این دوران پرهیاهوی عالم مادی، که انسان‌ها پیوسته در حسرت بر غفلت و عمر تباه‌شده به سر می‌برند و آرزوهای طولانی همچون آب شور دریا، تشنگی را افزون می‌سازد، تنها راه نجات، بازگشت به منبع هدایت و بصیرت است. دوره شرح نهج البلاغه که توسط حجت‌الاسلام استاد مجاهدی ارائه می‌شود، تلاشی است برای برچیدن پرده‌های غفلت و روشنی بخشیدن به دل‌های تاریک، با تکیه بر حکمت‌های بی‌بدیل مولای متقیان، امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع). این مجموعه آموزشی، صرفاً یک تفسیر متنی نیست، بلکه مسیری است برای اقتدا به پیامبر اکرم (ص) و آموختن حقیقت زهد و عدالت، تا انسان از اسارت مادیات رهایی یافته و آزادانه به سوی کمال حرکت کند.

این دوره یک بررسی عمیق و موشکافانه از خطبه‌های فصیح و پرمحتوای نهج البلاغه است. محتوای جلسات، از توصیف کوبنده دنیا به عنوان خانه‌ای که با بلا و فریب احاطه شده و فانی است، تا تحلیل نحوه نفوذ شیطان و تخم‌گذاری او در سینه‌ها، و تبیین فضیلت عظیم ذکر که برترین نجات‌دهنده از عذاب است، را در بر می‌گیرد. همچنین، مباحث کلیدی اقتصادی (مانند نقد سوسیالیسم و سرمایه‌داری و تبیین مالکیت صحیح اسلامی)، و درس‌های سیاسی مربوط به عواقب تفرقه در جبهه حق (مانند سستی کوفیان)، با استناد به عبارات پرمعنا و ژرف حضرت، تشریح می‌گردد. دوره شرح نهج البلاغه راهنمایی است برای آنان که می‌خواهند با سبک‌باری از موانع عبور کرده و به کاروان اولیای خدا ملحق شوند.

اهداف کاربردی

این دوره بر آن است تا نیازهای عمیق شناختی و عملی مخاطبان را در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی برطرف سازد. یکی از اهداف اصلی، ارائه بصیرت و بینایی در خصوص حقیقت دنیا و آخرت است. مخاطب می‌آموزد که دنیا خانه‌ای است که با بلا پیچیده شده و در حلالش حساب و در حرامش عقاب است؛ بنابراین، نباید عمر خود را صرف پوست فاسدشدنی کند. دوره، روش‌های عملی برای غلبه بر شهوت و کوتاه کردن آرزوها (قصر العمل) را تبیین می‌کند تا فرد از اسارت هوای نفس و شیطان رهایی یابد. از نظر اجتماعی، این دوره به افراد کمک می‌کند تا حقوق واجب و عدالت مطلق را بشناسند و از ظلم به بنده‌ای، حتی به اندازه پوست جویی در دهان مورچه، پرهیز کنند. همچنین، با تبیین اهمیت صله رحم و نقش خویشاوندان به عنوان بزرگترین حامیان انسان در مصیبت‌ها (أَعْظَمُ نَاصِیَةً)، برقراری روابط صحیح خانوادگی را تقویت می‌نماید. این دوره، فرد را برای ملاقات با خدا آماده می‌سازد تا در قیامت از شرمندگی و ذلت در امان باشد.

مخاطبان دوره

پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علوم انسانی و معارف اسلامی که به دنبال شرح عمیق و حکیمانه نهج البلاغه هستند.
افرادی که به دنبال آرامش باطنی و رهایی از اضطراب و سرگشتگی دنیوی از طریق ذکر کثیر و توجه به خدا هستند.
کسانی که قصد دارند مالکیت صحیح خود را با واجبات مالی (مانند خمس و زکات) و انفاق برای آباد کردن آخرت تنظیم نمایند.
مسئولین، مدیران و قضاتی که اصل عدالت و عدم ظلم در بیت‌المال را سرلوحه کار خود قرار می‌دهند.
همه‌ی مسلمانانی که می‌خواهند سیره‌ی عملی پیامبران (مانند موسی، داوود، عیسی و پیامبر اکرم (ص)) در زهد و ساده‌زیستی را الگو قرار دهند.
والدین و تربیت‌کنندگان که به دنبال درک فلسفه‌ی احکام و خلقت (مانند فلسفه نقص سه‌گانه زنان) برای تبیین صحیح نقش‌های اجتماعی و فردی هستند.

دستاوردهای یادگیری

پس از گذراندن این دوره، مخاطب به یک بصیرت نافذ دست می‌یابد که دنیا را به عنوان یک وسیله برای رسیدن به هدف اصلی خلقت (یعنی آخرت) می‌بیند. فرد آزادگی کامل را درک می‌کند و از اسارت وابستگی‌ها و شهوات رها می‌شود و قلبش با نور ذکر جلا می‌یابد. مهم‌ترین دستاورد، کسب توشه کافی و صادق (مانند تقوای الهی و اعمال نیکو) برای کوچ از این مسافرخانه و عبور موفقیت‌آمیز از عقبه سخت قیامت است. با فهم این دوره، مخاطب می‌آموزد که چگونه عمل صالحش بر عمر او سبقت گیرد و چگونه با کوتاه کردن آرزوها، از حسرت بر عمری که علیه‌اش حجت می‌شود در امان بماند و با اقتدا به اولیا، معاد و آخرت خود را آباد سازد.

چه چیزی می‌آموزید؟

روش‌های نفوذ شیطان و پناهندگی به خدا: شناخت راه‌های تخم‌گذاری شیطان در قلب‌ها و جنبش در دامان انسان و پناهندگی به خدا که کاشف هر مصیبت بزرگی است.
حقیقت دنیا و رهایی از اسارت: درک این که دنیا خانه بلا، فریب، و ناامنی است و مانند سایه‌ای زائل‌شونده یا تکیه‌گاهی رو به سقوط است، و لزوم بی‌علاقگی به آن (زهد).
ارکان سه‌گانه زهد: آموختن سه رکن اصلی زهد برای رسیدن به کمال: کوتاهی آرزوها (قصر العمل)، شکر هنگام نعمت (شکر عند النعم) و خودداری هنگام محارم (تورع عند المحارم).
عاقبت ناگزیر و محشر: توصیف دقیق لحظه مرگ (طناب مرگ به گردن افتادن) و صحنه رستاخیز که بندگان به صف ایستاده و عرق تا لجام آنها را گرفته (أَلْجَمَهُمْ الْعَرَقُ).
عدالت و پرهیز از ظلم مطلق: درک اینکه هیچ سختی دنیوی (مانند خوابیدن بر خارهای سعدان یا غل و زنجیر شدن)، برتر از ظلم به یک بنده نیست و عدالت حتی در مواجهه با نزدیکان (داستان عقیل) رعایت می‌شود.
فلسفه تفاوت‌های اقتصادی: تبیین اینکه تقدیر الهی سهم هر فرد را مانند قطره باران نازل می‌کند و لزوم پرهیز از حسادت به ثروتمندان و عمل به واجبات مالی.
مقام ذکر و روشنایی قلب: یادگیری این حقیقت که ذکر، بهترین عمل برای نجات از آتش و روشنی بخش دل‌های تاریک است و چگونه دل با آن شنوا و بینا می‌شود.
قواعد نظامی و تقوای جهاد: دستورالعمل‌های نظامی حضرت به پرچمداران (مانند فشردن دندان بر نواجز و کوه‌پیکر بودن در عمل) و توکل به خدا (که نصرت از جانب اوست).
سیره‌ی پیامبران در فقر معنوی: الگوگیری از زهد پیامبر اکرم (ص) که شکمش از دنیا خالی و سالم وارد آخرت شد و همچنین فقر شدید حضرت موسی و حضرت داوود (ع).
نقش خویشاوندان: درک لزوم ارتباط با فامیل و کمک مالی به آنها، زیرا بی‌نیازی از فامیل حتی با داشتن ثروت محال است و آن‌ها بزرگترین حامیان در مصیبت‌ها هستند.
احتیاط از نجوم و پیشگویی: تفکیک میان علم هیئت (ستاره‌شناسی) که مطلوب است و علم نجوم (پیشگویی) که کفرآور بوده و منجم مانند کافر است.

وجه تمایز دوره

وجه تمایز این دوره، در روشنگری ژرف و شرح موشکافانه است که حجت‌الاسلام استاد مجاهدی بر کلام امیرالمؤمنین (ع) اعمال می‌نمایند. این دوره صرفاً به قرائت و ترجمه خطبه‌ها اکتفا نمی‌کند، بلکه به شرح عبارات ظریف، لطیف و پرمعنا می‌پردازد تا عمق حکمت موجود در هر کلمه را آشکار سازد. رویکرد آموزشی این دوره بر استناد تام به منبع واحد و بی‌نظیر نهج البلاغه است، کتابی که توسط بزرگانی چون ابن ابی الحدید معتزلی و دیگر شارحان، به لحاظ فصاحت و بلاغت، برترین کلام بعد از خدا و رسولش شناخته شده است.

سبک تدریس متکی بر تحلیل توحیدی است؛ به طوری که تمام مباحث اخلاقی، اقتصادی و سیاسی به قدرت، مشیت و اراده الهی بازگردانده می‌شود و فلسفه احکام (مانند فلسفه نقصان عقل و ارث زنان) تبیین می‌گردد. ساختار جلسات به گونه‌ای است که مباحث را با الگوهای صادق (مانلاً سیره سلمان فارسی و پیامبران) و تمثیل‌های گویا (مانند کشتی و دریا در بحث زهد یا گرگ مضطرب و شتر پشت زخم در نقد سستی) ارائه می‌دهد. تمرکز بر تبیین مفاهیم بنیادین مانند اینکه الحمدلله به معنای انحصار تمام ستایش‌ها برای خداوند است و اینکه چگونه تقوا کلید گشایش درهای بسته (مفتاح السدد) است، محتوای دوره را از هر تفسیر سطحی دیگری متمایز می‌سازد. این دوره، با هدف اصلاح فکر و اراده مخاطب، راه را برای آمادگی کامل جهت روز قیامت روشن می‌سازد.