غیبت صغری؛ دوران واسطه‌ها و نشانهٔ مهربانی امام
غیبت صغری از سال‌های نخست زندگی حضرت مهدی (عج) آغاز شد و تا سال ۳۲۹ هجری قمری ادامه یافت. در این مدت، اگرچه حضرت در پس پردهٔ غیبت بودند، اما راه ارتباط حضوری شیعیان با امام زمان (عج) بسته نشد. چهار نایب خاص به عنوان واسطه میان مردم و امام برگزیده شدند. آنان پرسش‌ها، مشکلات و دل‌نگرانی‌های شیعیان را به امام می‌رساندند و پاسخ را بازمی‌گرداندند.
این ارتباط، نشانه‌ای روشن از مهر و لطف امام به شیعیان بود. او می‌خواست دل‌ها آرام بماند و جامعهٔ شیعیان بی‌پناه نماند. در حقیقت، غیبت صغری نوعی تمرین انتظار بود؛ تمرینی برای اینکه دل‌ها کم‌کم آماده شوند تا در آینده، بدون واسطهٔ خاص، با امام رابطه‌ای معنوی و درونی برقرار کنند.
غیبت کبری؛ اعتماد به حضور پنهان
با وفات علی بن محمد سَمُری چهارمین نایب در سال ۳۲۹ هجری قمری، غیبت کبری آغاز شد؛ دوره‌ای که تا امروز ادامه دارد. در این دوران، دیگر کسی به‌طور مستقیم واسطهٔ خاص امام نیست. شاید همین نکته برای بسیاری سنگین باشد: «بعد از وفات نواب خاص، دیگر چطور با امام ارتباط برقرار کنیم؟»
اما غیبت کبری درسی عمیق دارد؛ اینکه ارتباط با امام تنها در گرو دیدن یا لمس کردن او نیست. حضورش در جهان مانند خورشیدی پشت ابر است؛ گرما و نورش جریان دارد، حتی اگر دیده نشود. همان‌گونه که روایات فرمودند: امام در دوران غیبت همچنان حافظ زمین، امان آسمان و سرچشمهٔ برکات الهی است.
«خورشید اگر هم پشت ابر پنهان شود، باز هم به زندگی ما گرما می‌بخشد.»
تفاوت اصلی؛ از رابطهٔ بیرونی تا پیوند درونی
تفاوت بنیادین غیبت صغری و کبری در همین جاست:
- در غیبت صغری، ارتباط بیرونی با واسطه‌ها حفظ شد.
- در غیبت کبری، این واسطه‌ها برداشته شد تا ارتباط، مستقیم‌تر و قلبی‌تر شود.
این تغییر یک دعوت به بلوغ ایمانی است. در غیبت صغری، شیعیان با واسطه‌ها به امام وصل بودند؛ در غیبت کبری، هر دل عاشق می‌تواند بی‌واسطه در محضر امام باشد، با دعا، با انتظار، با عمل به وظایف. این همان رشد و تکامل رابطهٔ ما با امام است.
در میانهٔ این مسیر، یادمان می‌آید که بزرگان نیز گفته‌اند: زمین هرگز بدون حجت نمی‌ماند. امام، حتی در غیبت، امان جهان است؛ اگر او نبود، هستی فرو می‌ریخت.
قدم‌های کودکانه زیر نگاه پدر
تصور کنید کودکی دست در دست پدرش راه می‌رود. در ابتدا، پدر مدام او را هدایت می‌کند، دستش را میگیرد و هر خطر کوچکی را برطرف می‌کند. این همان غیبت صغری است. اما زمانی می‌رسد که پدر چند قدم عقب‌تر می‌ایستد تا کودک خودش راه برود، اما همچنان مراقب است. این همان غیبت کبری است: یادگیری اعتماد، رشد و بلوغ همراه با حضور پنهانِ پدرانهٔ امام.
پیوند عاشقانه با امام در دوران غیبت
اینکه امروز در غیبت کبری زندگی می‌کنیم، به معنای تنهایی نیست. بلکه فرصتی است برای تقویت پیوند عاشقانه با امام. دعاها، زیارت‌ها، یاد کردن‌ها و عمل به وظایف، همگی پلی هستند برای تجربهٔ حضور امام در دل در دوران غیبت امام زمان علیه السلام.
اشاره‌ای گذرا به این نکته نیز خالی از لطف نیست که اساتیدی چون استاد شفیعی سروستانی در «دورهٔ فرهنگ مهدویت و انتظار» نشان داده‌اند چگونه این پیوند می‌تواند فرهنگ زندگی ما را بسازد و آینده‌ای روشن رقم بزند.
